ΝΤΟΠΙΟΛΑΛΙΕΣ-ΙΔΙ
Ο ΤΣΙΤΑΚΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΟΡΕΙΝΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ
Το γλωσσικό φαινόμενο του τσιτακισμού απαντάται σε πολλά διαμερίσματα της Πατρίδας μας, αλλά όχι πάντα με την ίδια συχνότητα. Στην Κρήτη ,στην Κύπρο, στα νησιά του Αιγαίου, στην Ρούμελη, στην Εύβοια και στην Πελοπόννησο έχουν καταγραφεί ιδιωματικές λέξεις με τροπή ορισμένων συμφώνων σε [τσ].Τα Λεξικά ΠΑΠΥΡΟΣ και ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ, δίνουν τον ορισμό του γλωσσικού φαινομένου και προσδιορίζουν την σποραδική τροπή, κυρίως των γραμμάτων [κ],[σ] και [τ],πριν από τα φωνήεντα [ε] και [ι],σε [τσ] ή[τζ].
Έχει διαπιστωθεί και αναφέρεται από διάφορες πηγές, η τροπή και άλλων συμφώνων όπως του [δ] και [d] σε [τζ] και του [c] σε [τσ]. Με το θέμα αυτό κυρίως για την Πελοπόννησο, έχει ασχοληθεί ο αείμνηστος Ν.Βέης και ο Τhumb. Πολλοί άλλοι ερευνητές σημειώνουν τις περιοχές, αλλά ελάχιστοι καταγράφουν συγκεκριμένες ονομασίες ή λέξεις στις συλλογές τους. Η Σελίδα ΓΟΡΤΥΝΙΑΚΑ, αναλύοντας το θέμα αναφέρει σαν παραδείγματα:
1]τον οικισμό Φτεριά - Γορτυνίας, πρώην Κιάρνη που αποδίδετο και Τσάρνη, και 2] Τον οικισμό Κλουκίνες, που απεδίδοντο ως Κλουτσινοχώρια. Το επώνυμο ΚΛΟΥΤΣΙΝΙΩΤΗΣ το συναντάμε σε πολλές περιοχές.
Η ίδια Σελίδα κάνει λόγο για τις περιοχές της Ανδρίτσαινας και της Λάμπειας[Δίβρης],αλλά δεν αναφέρει συγκεκριμένα στοιχεία τσιτακισμού, παρά μόνο ότι εκεί παρατηρείται το ιδίωμα.
Πολλά από τα χωριά της Ανδρίτσαινας, κυρίως αυτά που γειτονεύουν με τον τόπο καταγωγής μου[Μίνθη] είναι εξοικειωμένα σε πολλούς ιδιωματισμούς και ιδιαίτερες εκφράσεις των κατοίκων και χρειάζεται ξεχωριστή σπουδή και μελέτη για να καταγραφούν αυτά τα γλωσσικά φαινόμενα. Εδώ θα καταγραφούν κάποιες λέξεις τσιτακίζουσες με κάθε επιφύλαξη, αφού δεν υπάρχουν γραπτές πηγές που να προσδιορίζουν το φαινόμενο.
1.ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ: Η λέξη αυτή η ίδια όπως ακούγεται, παρουσιάζει τροπή σε[τσ] του γράμματος [κ],αφού η αρχική διατύπωση ήταν το γυναικωνύμιο [Ανδρίκαινα],η σύζυγος του Ανδρίκου, που συνήθως λεγόταν Ανδρίτσος ή Ανδρούτσος.
2.ΒΟΥΤΣΕΛΑ , ΒΟΥΤΣΕΛΙ και ΒΟΥΤΣΙ: Οι λέξεις αυτές είναι παράγωγες της αντίστοιχης [η βούτα (μεγάλος ξύλινος κάδος πολλών χρήσεων)] και παρουσιάζουν τροπή σε [τσ] του γράμματος [τ].
3.ΓΚΑΡΤΖΕΝΙΤΣΑ: Είναι τοποθεσία [κοιλάδα και παλαιός οικισμός] Ανατολικά της Μίνθης. Η ονομασία αυτή είναι δάνειο από την Γαλλική[Φράγκικη] λέξη [Gardins] (ο κήπος, με υποκοριστική κατάληξη[-ιτσα)].Διαπιστώνεται τροπή του γράμματος [d] σε [τζ].
4.ΤΣΑΛΥΦΕΙΔΑ ή ΤΣΕΛΥΦΕΙΔΑ: Προήλθαν από την λέξη [καλυφείδα] μετά από τροπή του γράμματος [κ] σε[τσ]. Η καλυφείδα προήλθε από την αντίστοιχη λέξη το κέλυφος ή κοχύλι. Γνωστό οικογενειακό επώνυμο ,ΚΑΛΛΙΦΕΙΔΑΣ ή ΚΑΛΥΦΕΙΔΑΣ ή και ΚΑΛΙΦΙΔΑΣ.
5.ΤΣΑΓΚΩΝΑ [η],ΤΣΙΑΓΚΩΝΙΑ [τα]: Προήλθαν από την λέξη δαγκάνα, μετά από τροπή του γράματος[δ] σε [τσ].
6.ΤΣΑΡΚΟΣ: Μαντρί απογαλακτισμού σε ποιμενικές εγκαταστάσεις. Προήλθε από την Λατινική λέξη circus: κύκλος, μετά από τροπή του c σε [τσ].
6.ΤΣΙΤΟΥΡΑΣ[ο]: ή διαφορετικά ο Κούτουλας, το ξύλινο δοχείο με μακριά χειρολαβή, χωρητικότητας δύο [2] οκάδων, που μετρούσαν το γάλα. Η λέξη ακούγεται στην τούρκικη σαν cotra, στην ιταλική ciotola και στην ρουμάνικη ciutura.
Oι παραπάνω τύποι λέξεων είναι παράγωγες του αρχαιοελληνικού ΚΟΤΥΛΟΣ, που σημαίνει το πίσω μέρος του κρανίου[κότυλον, κούτελο, κούτρα].
7.ΤΣΟΚΑΝΙ και ΤΣΟΥΚΑΝΙ: Είδος κουδουνιού για ζώα. Η αρχική λέξη ήταν τυκάνιον [σφυρί, χτύπος],αλλά το [τ] τράπηκε σε [τσ].
8.ΤΖΟΥΒΕΡΙ και ΤΖΟΥΒΕΡΙΑ: Τοπικό τοπωνύμιο λόφων που περιβάλλουν το οροπέδιο Φραγκόκαμπος νότια της βουνοκορφής της Μίνθης[Βουνούκας]. Η λέξη προήλθε από το [τούμπι=τύμβος], μετά την τροπή του γράμματος [τ] σε [τζ] και προσθήκη της κατάληξης [ -ερι]. Είναι έκφραση παρόμοια με το [στατέρι, από στατήρ], [Κλειδέρι από κλειδί] κ.λπ.
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΘΕΤΩΝ ΦΘΟΓΓΩΝ
Σε τοπικό επίπεδο εμφανίζονται ιδιωματικές λέξεις με επιπλέον φθόγγους, για λόγους ευφωνίας όπως=1]στρεκλάω αντί του τρεκλίζω=παραπατώ και 2]στριγκλιάτα αντί τρικλιάτα=το φρεσκοπηγμένο γάλα, το οποίο κινείται[τρέμει] με την παραμικρή κίνηση.
